Η Συζήτηση για τον Θάνατο που Κάθε Γονιός Αποφεύγει: Πώς να την Κάνετε Σωστά

Ήταν Κυριακή πρωί όταν ο 6χρονος γιος μου, Νίκος, ήρθε στο κρεβάτι μας κρατώντας το νεκρό καναρίνι του παππού. "Μπαμπά", με ρώτησε με δάκρυα στα μάτια, "γιατί πέθανε ο Κίτρινος; Θα πεθάνεις κι εσύ;"

Κοκάλωσα. Το στομάχι μου σφίχτηκε. Η γυναίκα μου με κοίταξε περιμένοντας να πω κάτι, οτιδήποτε. Αλλά εγώ, ένας 40 χρόνος άντρας που έχει αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις στη δουλειά και στη ζωή, δεν μπορούσα να βρω λόγια.

Γιατί; Γιατί κι εγώ φοβάμαι τον θάνατο. Και πώς μπορείς να εξηγήσεις κάτι που εσύ ο ίδιος δεν καταλαβαίνεις;

Η Σιωπή που Βλάπτει Περισσότερο από την Αλήθεια

Αυτή τη στιγμή αποφάσισα να κάνω κάτι που δεν είχα κάνει ποτέ πριν: να μιλήσω στο παιδί μου για τον θάνατο χωρίς να προσπαθήσω να τον "προστατεύσω" από την αλήθεια.

Η έρευνα δείχνει ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς να μιλούν για τον θάνατο αναπτύσσουν μεγαλύτερο άγχος και φόβο από εκείνα που συζητούν ανοιχτά το θέμα με τους γονείς τους. Αλλά πώς το κάνουμε αυτό όταν εμείς οι ίδιοι παγώνουμε;

Η Πρώτη Συζήτηση

Κάθισα στο κρεβάτι και πήρα τον Νίκο στην αγκαλιά μου. "Ξέρεις κάτι;" του είπα. "Κι εγώ φοβάμαι τον θάνατο. Και είναι εντάξει να φοβόμαστε αυτό που δεν καταλαβαίνουμε."

Τα μάτια του άνοιξαν διάπλατα. Δεν περίμενε αυτή την απάντηση.

"Αλλά ξέρεις τι έμαθα;" συνέχισα. "Ότι ο θάνατος είναι σαν... να τελειώνει μια ιστορία. Κάποιες ιστορίες είναι μικρές, σαν του Κίτρινου. Άλλες είναι μεγάλες, σαν του παππού. Αλλά ό,τι ωραίο έκαναν, όσο μας αγάπησαν, αυτό μένει για πάντα μέσα μας."

Τα 5 Πράγματα που Έμαθα από αυτή τη Συζήτηση:

1. Μην Λέτε Ψέματα:  Δεν είπα "ο Κίτρινος κοιμάται" ή "πήγε ταξίδι". Τα παιδιά καταλαβαίνουν περισσότερα από όσα νομίζουμε και τα ψέματα τα μπερδεύουν περισσότερο.

2. Είναι Εντάξει να Μην Ξέρετε: "Δεν ξέρω τι γίνεται μετά τον θάνατο" είναι μια τίμια απάντηση. Τα παιδιά χρειάζονται αυθεντικότητα, όχι ψεύτικη σιγουριά.

3. Ο Φόβος σας Είναι Φυσιολογικός Όταν παραδέχτηκα ότι κι εγώ φοβάμαι, ο Νίκος ένιωσε ότι δεν είναι μόνος του. Μοιραστήκαμε κάτι ανθρώπινο.

4. Χρησιμοποιήστε Απλές Εικόνες Τα παιδιά καταλαβαίνουν μέσα από ιστορίες και παραδείγματα. Η μεταφορά της "ιστορίας που τελειώνει" τον βοήθησε περισσότερο από μια ψυχολογική ανάλυση.

5. Αφήστε Χώρο για Ερωτήσεις Δεν προσπάθησα να πω όλα όσα ήθελα σε μία συζήτηση. Του είπα: "Όποτε θέλεις να μιλήσουμε για αυτό, είμαι εδώ."

Οι Ερωτήσεις που Θα Έρθουν (και Πώς να τις Αντιμετωπίσετε)

Τις επόμενες εβδομάδες, ο Νίκος με βομβάρδισε με ερωτήσεις που με έκαναν να ιδρώσω:

"Πότε θα πεθάνω εγώ;" Απάντηση: "Ελπίζω να ζήσεις πολλά, πολλά χρόνια. Οι περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν όταν είναι πολύ γέροι. Αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε σίγουρα, γι' αυτό πρέπει να κάνουμε κάθε μέρα ξεχωριστή."

"Θα με θυμάσαι όταν πεθάνω;" Απάντηση: "Κάθε λεπτό που περνάω μαζί σου γίνεται μέρος μου. Ακόμα κι αν δεν ήμασταν μαζί, θα σε θυμόμουν κάθε μέρα."

"Πού πάνε οι άνθρωποι όταν πεθαίνουν;" Απάντηση: "Κανείς δεν το ξέρει σίγουρα. Κάποιοι πιστεύουν στον παράδεισο, άλλοι σε άλλα πράγματα. Εγώ πιστεύω ότι η αγάπη που δίνουμε μένει για πάντα στον κόσμο."

Η Συζήτηση που Άλλαξε τη Σχέση μας

Κάτι μαγικό συνέβη εκείνες τις εβδομάδες. Ο Νίκος άρχισε να μου μιλάει για πράγματα που τον φοβίζουν γενικότερα. Για τους εφιάλτες του, για το σχολείο, για το αν θα παντρευτεί.

Επειδή με είδε να παραδέχομαι τη δική μου τρωτότητα, κατάλαβε ότι μπορεί κι αυτός να είναι τρωτός μπροστά μου.

Πότε Είναι η Κατάλληλη Στιγμή;

Δεν υπάρχει "σωστή" ηλικία. Τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τον θάνατο από τα 3-4 χρόνια. Η κλειδί είναι να ακολουθήσετε τα δικά τους ερωτήματα.

Σημάδια ότι το παιδί σας έχει αρχίσει να σκέφτεται τον θάνατο:

• Ρωτάει για νεκρά ζώα
• Κάνει παιχνίδια "θανάτου" με τα παιχνίδια του
• Ρωτάει γιατί οι άνθρωποι γερνάνε
• Εκφράζει φόβους για το αν θα πεθάνετε εσείς

Τα Λάθη που Έκανα (και Πώς να τα Αποφύγετε)

Λάθος #1: Προσπάθησα να τον "διασκεδάσω" :  Αρχικά νόμιζα ότι αν του έλεγα αστεία ή τον έπαιρνα να παίξουμε, θα ξεχνούσε. Αντίθετα, τον έκανε να νιώσει ότι τα συναισθήματά του δεν είναι σημαντικά.

Λάθος #2: Χρησιμοποίησα θρησκευτικές εξηγήσεις που δεν πίστευα:  Παρόλο που δεν είμαι πολύ  θρήσκος, προσπάθησα να τον παρηγορήσω λέγοντάς του για παράδεισο. Τα παιδιά καταλαβαίνουν όταν δεν είμαστε ειλικρινείς.

Λάθος #3: Νόμιζα ότι μια συζήτηση φτάνει:  Ο θάνατος δεν είναι θέμα για μια συζήτηση. Είναι διαδικασία που εξελίσσεται καθώς το παιδί μεγαλώνει.

Οι Ηλικίες και τι Καταλαβαίνουν

3-5 ετών: Βλέπουν τον θάνατο σαν κάτι προσωρινό και αναστρέψιμο. Ρωτούν "πότε θα γυρίσει ο παππούς;"

6-8 ετών: Καταλαβαίνουν ότι ο θάνατος είναι μόνιμος αλλά νομίζουν ότι συμβαίνει μόνο σε άλλους.

9-12 ετών: Αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι ο θάνατος είναι μέρος της ζωής και μπορεί να συμβεί σε όλους.

Εφηβεία: Φιλοσοφούν για το νόημα της ζωής και τον θάνατο, συχνά με υπαρξιακό άγχος.

Η Πιο Δύσκολη Ερώτηση: "Θα Πεθάνεις Εσύ;"

Αυτή είναι η ερώτηση που φοβόμαστε περισσότερο. Εδώ είναι πώς την αντιμετώπισα:

"Ναι, κάποια μέρα θα πεθάνω. Όλοι οι άνθρωποι πεθαίνουν. Αλλά σχεδιάζω να ζήσω πολύ καιρό ακόμα για να σε δω να μεγαλώνεις, να παντρεύεσαι, ίσως να κάνεις και εσύ παιδιά. Και ακόμα κι αν δεν είμαι εκεί, όλα όσα σου έμαθα και όλη η αγάπη που σου έδωσα θα είναι μέσα σου."

Ναι, έκλαψε. Αλλά μετά με αγκάλιασε και μου είπε: "Σε αγαπώ πάρα πολύ, μπαμπά."

Πώς να Μιλήσετε όταν Συμβεί Πραγματικός Θάνατος

Όταν πέθανε ο παππούς του πέρσι, ήμασταν έτοιμοι. Ο Νίκος είχε ήδη κατανοήσει τις βασικές έννοιες.

Τι κάναμε σωστά:

• Τον αφήσαμε να δει τον παππού στο νοσοκομείο πριν πεθάνει
• Του εξηγήσαμε τι θα γίνει στην κηδεία
• Του επιτρέψαμε να κλάψει όσο ήθελε
• Του δώσαμε χρόνο να αποχαιρετήσει
• Συνεχίσαμε να μιλάμε για τον παππού με αγάπη

Οι Φράσεις που Βλάπτουν

Μην λέτε ΠΟΤΕ:

• "Ο παππούς έγινε αστέρι"
• "Ο Θεός τον χρειαζόταν περισσότερο"
• "Κοιμήθηκε για πάντα"
• "Δεν είναι καιρός να είσαι λυπημένος"
• "Πρέπει να είσαι δυνατός για τη μαμά"

Λέτε αντί αυτού:

• "Πέθανε γιατί το σώμα του σταμάτησε να δουλεύει"
• "Είναι φυσιολογικό να νιώθεις λυπημένος"
• "Μπορούμε να κλάψουμε μαζί"
• "Θα τον θυμόμαστε με αγάπη"

Το Δώρο που δεν Περίμενα

Η πιο σπουδαία κατάκτηση από όλες αυτές τις συζητήσεις δεν ήταν ότι ο Νίκος έμαθε για τον θάνατο. Ήταν ότι κι εγώ άρχισα να φοβάμαι λιγότερο.

Μιλώντας στο παιδί μου, ανακάλυψα ότι ο θάνατος δεν είναι το αντίθετο της ζωής - είναι μέρος της. Και αντί να ζω στον φόβο, άρχισα να εκτιμώ περισσότερο κάθε στιγμή που έχω μαζί του.

Οι Ερωτήσεις που Δεν Παύω να Κάνω στον Εαυτό μου

Κάθε βράδυ, όταν τον βάζω για ύπνο, σκέφτομαι:

• Αν κάτι μου συμβεί αύριο, θα έχει όλα όσα χρειάζεται για να είναι δυνατός;
• Του έχω δείξει αρκετά πώς να αγαπάει;
• Του έχω μάθει να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες;
• Θα με θυμάται με χαμόγελο;

Αυτές οι ερωτήσεις με κάνουν καλύτερο μπαμπά κάθε μέρα.

Το Τέλος είναι στην Πραγματικότητα Αρχή

Η συζήτηση για τον θάνατο δεν τελειώνει ποτέ. Εξελίσσεται. Και παραδόξως, μιλώντας για το τέλος της ζωής, μάθαμε να την εκτιμάμε περισσότερο.

Την περασμένη εβδομάδα, ο Νίκος μου είπε: "Μπαμπά, όταν θα είμαι μεγάλος και θα έχω παιδιά, θα τους μιλήσω για τον θάνατο όπως εσύ σε μένα."

Εκείνη τη στιγμή κατάλαβα ότι κάναμε κάτι σωστό. Δεν του έδωσα απλώς απαντήσεις. Του έδωσα εργαλεία να αντιμετωπίζει τον φόβο και την αβεβαιότητα - εργαλεία που θα μεταδώσει και στη δική του οικογένεια.

Και ίσως αυτό είναι ο πιο όμορφος τρόπος να νικήσουμε τον θάνατο: όχι αποφεύγοντάς τον, αλλά μαθαίνοντας στα παιδιά μας να ζουν πλήρως παρά την παρουσία του.

Στο DaddyLife.gr πιστεύουμε ότι οι πιο δύσκολες συζητήσεις είναι συχνά οι πιο σημαντικές. Αν και εσείς έχετε αντιμετωπίσει παρόμοιες προκλήσεις ή θέλετε να μοιραστείτε την εμπειρία σας, στείλτε μας στα σχόλια. Μαζί, κάνουμε την πατρότητα λίγο πιο εύκολη.